Kasteel Mariënstede, gelegen in de schaduw van de Basiliek, heeft een rijke geschiedenis die teruggaat tot de middeleeuwen. Op de plek van het huidige kasteel stond oorspronkelijk een middeleeuwse waterburcht, die diende als de zetel van de heren van Dadizele. In 1478 kwam het in handen van de heren van Komen. Vanaf ongeveer 1500 tot het einde van de 18de eeuw fungeerde het als de residentie van de adellijke familie de Croix.
Het huidige kasteel Mariënstede werd gebouwd in de 19de eeuw. Tijdens de Eerste Wereldoorlog liep het kasteel zware schade op, waarna het noordelijke gedeelte werd afgebroken, de rest van het gebouw werd hersteld. De laatste adellijke bewoner was markies de Bouillé, die het kasteel in 1953 verkocht aan het Bisdom Brugge. Vervolgens kreeg het kasteel een religieuze functie als retraitehuis, dat de naam Maria Assumpta droeg.
In 1985 werd het domein door het Bisdom Brugge in erfpacht gegeven aan de nieuwe vzw Mariënstede. Sindsdien vervult het kasteel een belangrijke maatschappelijke functie, door het te gebruiken als woon- en werkplaats voor volwassenen met een beperking. Het kasteelpark werd opengesteld voor publiek, wat het een waardevolle plek maakt voor zowel de bewoners als bezoekers.